Punktem wyjścia mojej prezentacji było spostrzeżenie, że wiele problemów związanych ze sportem kobiet w Wielkiej Brytanii wynika ze specyficznej, niemalże samonapędzającej się spirali trudności. W największym uproszczeniu: uprzedzenia i stereotypowe postrzeganie kobiet w sporcie wpływają na ich ograniczoną lub uprzedmiotawiającą widoczność medialną, co z kolei prowadzi do mniejszego finansowania sportu kobiet.
Tekst powstał na podstawie wystąpienia zatytułowanego „Sport, zdrowie i polityki publiczne. W jaki sposób polityki publiczne mogą wzmacniać kulturę równościową w sporcie (przykład Wielkiej Brytanii)”, które przegotowałam na szkolenie przeprowadzone dla Instytutu Sportu dnia 15 listopada 2024 roku.
Niedostateczne finansowanie kobiecego sportu wpływa na mniejszą widoczność medialną, utrwalając tym samym uprzedzenia i negatywne postrzeganie. I w ten właśnie sposób spirala problemów napędza się sama.
Recepty na to jak można przeciąć ten cykl nierówności mogą dostarczać dane i odpowiednio zaprojektowany system rządowych rekomendacji.
Sztafeta pokoleń. Nastawienia i percepcja społeczna
Do najchętniej śledzonych przez mieszkańców Wielkiej Brytanii sportów należą, z olbrzymią przewagą, piłka nożna, a następnie boks, krykiet, rugby, tenis, golf oraz sporty motorowe. Podobnie, wśród sportów kobiecych największą popularnością cieszą się piłka nożna, krykiet, rugby i golf.
Wielka Brytania może poszczycić się rozbudowaną infrastrukturą sportową, obejmującą od 110 000 do 130 000 obiektów, które umożliwiają uprawianie zarówno najbardziej popularnych dyscyplin, jak i takich jak pływanie czy lekkoatletyka.
Całkowita wartość sektora sportowego w Wielkiej Brytanii wynosi 99,6 miliardów funtów rocznie (około 500 miliardów złotych), co odpowiada wartości sektora budowlanego w Polsce w 2020 roku. Sam sektor sportowy Anglii generuje aż 87 miliardów funtów. [1]
Nierówności w uczestnictwie kobiet i mężczyzn w sporcie mają swoje źródła już we wczesnym dzieciństwie. Różnice fizjologiczne sprawiają, że chłopcy stają się silniejsi i bardziej aktywni od dziewcząt już w wieku 6 miesięcy. Często rodzice zachęcają ich również do innych form aktywności niż dziewczynki. Ekspertki nazywają to zjawisko „gender play gap” (różnica płci w uczestnictwie w zabawach).
Wśród młodzieży szkolnej mniej dziewcząt niż chłopców przeznacza na aktywność fizyczną ponad 60 minut dziennie (45% w porównaniu do 50%). Widoczna jest również różnica w poziomie zadowolenia z uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego. Odsetek dziewcząt deklarujących, że lubią WF, spadł z 74% w 2016 roku do 63% w 2023 roku, podczas gdy w przypadku chłopców utrzymał się na poziomie 86%.
Największa dysproporcja występuje w grupie uczniów w wieku 14–16 lat. W latach 2022–2023 jedynie 59% dziewcząt czerpało radość z zajęć WF, w porównaniu do 84% chłopców.Na sytuację młodych dziewczyn nakładają się też fizjologiczne zmiany związane z dorastaniem (w tym menstruacja) i pogłębiająca się niepewność ciała.
Niechęć do ćwiczeń w młodym wieku przekłada się na niższy poziom aktywności fizycznej w późniejszych etapach życia wśród kobiet. Dodatkowo, wiele z nich napotyka bariery, takie jak brak czasu wynikający z obciążeń związanych z opieką nad dziećmi lub starzejącymi się rodzicami, a kampanie promujące aktywność fizyczną często są skierowane wyłącznie do młodszych osób. Problemy zdrowotne, takie jak objawy perimenopauzy i menopauzy, oraz wstyd związany z wyglądem czy ograniczeniami fizycznymi również utrudniają kobietom aktywne uczestnictwo w sporcie.
Wiele kobiet w średnim i starszym wieku zmaga się z nadwagą lub innymi problemami zdrowotnymi, a trenerzy często nie są przygotowani do pracy z ich specyficznymi potrzebami. W efekcie kobiety te częściej doświadczają kontuzji lub czują się zawstydzone, gdy nie są w stanie sprostać wymagającym ćwiczeniom, co dodatkowo zniechęca je do aktywności fizycznej.
Badanie przeprowadzone przez Insure for Sport wykazało, że generacyjne dysproporcje przekładają się na późniejsze rezultaty: „Zagłębiliśmy się w długo utrwalane stereotypy dotyczące tego, co uznaje się za „męski” a „kobiecy” sport. Przeanalizowaliśmy również, dlaczego 82% mężczyzn uprawiało sport w swoim życiu, podczas gdy w przypadku kobiet odsetek ten wynosi jedynie 64%.”[2]
Widzialność i wzrost
Kobiece sporty zyskują coraz większą popularność, choć różnice w ich odbiorze w porównaniu do sportów męskich nadal pozostają znaczące. Jeszcze w 2018 roku aż 64% ludzi deklarowało, że nigdy nie oglądało transmisji sportów kobiecych, podczas gdy obecnie liczby te uległy poprawie (zaledwie 25% w 2023 roku). Niemniej jednak tylko 10% osób nigdy nie oglądało sportów męskich.
Najmniejsza różnica w oglądalności dotyczy tenisa – 44% widzów ogląda mecze mężczyzn na Wimbledonie, a 33% śledzi rozgrywki kobiet. Największa przepaść występuje w piłce nożnej – 72% widzów oglądało męskie turnieje takie jak Mistrzostwa Świata czy EURO, podczas gdy jedynie 33% śledziło ich kobiece odpowiedniki.
Turniej UEFA Women’s EURO 2022, wygrany przez angielskie Lwice na Wembley, był przełomowy. Finał zgromadził rekordową publiczność 87 192 osób, a cały turniej przyciągnął łącznie 574 875 widzów – ponad dwa razy więcej niż poprzedni rekord z 2017 roku. W Wielkiej Brytanii finał obejrzało 17 milionów osób, co uczyniło go najchętniej oglądanym wydarzeniem sportowym kobiet w historii kraju oraz najpopularniejszym programem telewizyjnym 2022 roku. Według Football Association frekwencja w Women’s Super League wzrosła o 200% w miesiącach po turnieju EURO 2022.
Popularność kobiecych dyscyplin nie ogranicza się jedynie do piłki nożnej. Rośnie oglądalność Six Nations w rugby oraz międzynarodowego i krajowego krykieta, w tym serii Ashes i formatu The Hundred. Jak podkreśla dyrektor generalna Women’s Sport Trust, Tammy Parlour, postęp ten jest „nie do zatrzymania”.
Według danych Women’s Sport Trust, od stycznia do kwietnia 2024 roku kobiece transmisje sportowe obejrzało co najmniej przez 3 minuty 20,9 miliona widzów, co stanowi wzrost w porównaniu do 20,6 miliona rok wcześniej. Przyczyniły się do tego zarówno transmisje na płatnych kanałach, takich jak Sky Sports, jak i większa obecność sportów kobiecych w telewizji ogólnodostępnej, w tym na BBC One i ITV1.
Mimo postępów, sporty kobiece nadal generują mniej niż 10% dochodów sportów męskich, co silnie koreluje z niskim czasem antenowym i obecnością w mediach. Badanie Women’s Sport Trust z 2023 roku wskazuje jednak, że kobiece sporty zajmują jedynie 13–15% czasu antenowego na głównych brytyjskich kanałach, takich jak BBC czy Sky Sports, a w prasie drukowanej ich udział waha się od 2% (Daily Mail) do 7% (The Daily Telegraph). [3]
Finanse i sport profesjonalny
Pomimo że 83% dyscyplin sportowych oferuje równe nagrody pieniężne dla kobiet i mężczyzn, luka płacowa w sporcie nadal jest znacząca. Przykładowo, zawodniczki Women’s Super League zarabiają średnio 47 000 funtów rocznie, podczas gdy średnia pensja mężczyzn w Premier League wynosi aż 5 milionów funtów. W rankingu najlepiej zarabiających sportowców według Forbes w 2022 roku znalazły się jedynie dwie kobiety – Naomi Osaka i Serena Williams, zajmując miejsca w pierwszej pięćdziesiątce.
Badanie przeprowadzone w 2021 roku wśród brytyjskich sportsmenek z 35 dyscyplin wykazało, że 86% z nich zarabia poniżej średniego wynagrodzenia krajowego, 77,1% nie otrzymuje żadnych nagród pieniężnych, a 53,3% nie otrzymuje wsparcia finansowego od klubu ani organu zarządzającego.
Jedna czwarta respondentów, w tym 35% mężczyzn, uważa, że mężczyźni w sporcie zasługują na wyższe wynagrodzenie, tłumacząc to większą widownią i potencjałem komercyjnym. Jednak rekordowa frekwencja i oglądalność meczów angielskich piłkarek na Euro 2022 podważa ten argument, pokazując rosnące zainteresowanie sportem kobiet. Co więcej, 58% ankietowanych (w tym 66% kobiet) popiera zwiększenie obecności sportu kobiet w telewizyjnych transmisjach.
Prognozy wskazują na dynamiczny rozwój finansowy sportu kobiet. Globalne przychody generowane przez elitarne rozgrywki kobiece mają po raz pierwszy przekroczyć 1 miliard funtów w 2024 roku. Według ekspertów Deloitte, przychody te osiągną 1,02 miliarda funtów[4], napędzane sukcesami, takimi jak Mistrzostwa Świata Kobiet FIFA w 2023 roku.
Pozostałe problemy
Badanie z 2023 roku, przeprowadzone przez Uniwersytet w Chichester, wykazało, że kobiety zajmują jedynie 22% stanowisk w najwyższych organach zarządzających, takich jak zarządy czy komitety wykonawcze, a tylko 7% stanowisk prezesek i przewodniczących. Wśród 60 analizowanych organizacji sportowych jedynie 16 wyznaczyło cele dotyczące zwiększenia reprezentacji kobiet w zarządach, z czego tylko sześć ustaliło harmonogram realizacji tych celów. Dodatkowo, mimo że trenerki stanowią 30% trenerów na poziomie podstawowym, ich odsetek spada do 18% na poziomie trzecim i zaledwie 11% na poziomie czwartym.
Problemy związane z infrastrukturą sportową obejmują brak środków finansowych, trudności z dotarciem na miejsce (np. transport), zagrożenia bezpieczeństwa (takie jak molestowanie seksualne) oraz ograniczony dostęp do obiektów sportowych, gdzie często priorytet przyznawany jest aktywnościom mężczyzn. Istotną barierą pozostają również stereotypy i różnice kulturowe oraz brak odpowiedniego sprzętu.
System wymiany wiedzy
System wymiany wiedzy w Wielkiej Brytanii integruje działania parlamentu, uniwersytetów oraz organizacji pozarządowych, umożliwiając efektywne łączenie badań naukowych z procesem tworzenia polityk publicznych. Kluczową rolę w tym systemie odgrywa załozone w 1985 roku, a na stałe zainstalowane przy parlamencie w 2000 roku, Parliamentary Office of Science and Technology (POST), które dostarcza parlamentarzystom niezależnych i bezstronnych analiz dotyczących kwestii naukowych i technologicznych. POST przygotowuje m.in. POSTnotes—krótkie raporty na temat bieżących zagadnień, oraz organizuje programy stażowe dla doktorantów, umożliwiając im bezpośredni udział w pracach parlamentarnych. [5]
Komisje stałe parlamentu również odgrywają istotną rolę, analizując polityki rządowe i zapraszając ekspertów akademickich do udziału w konsultacjach oraz przesłuchaniach. Dzięki temu badania naukowe są bezpośrednio uwzględniane w procesie legislacyjnym. Dodatkowo, All-Party Parliamentary Groups (APPGs) angażują ekspertów w dyskusje na tematy takie jak zmiany klimatyczne czy innowacje technologiczne, co sprzyja wymianie wiedzy między sektorem akademickim a decydentami politycznymi.[6]
Z kolei, policy briefs przygotowywane przez uniwersytety to krótkie, zwięzłe dokumenty skierowane do decydentów politycznych, mające na celu dostarczenie im przystępnej, opartej na dowodach wiedzy na temat konkretnych zagadnień politycznych, społecznych lub gospodarczych. Mają charakter praktyczny i rekomendacyjny, pomagając w podejmowaniu decyzji na podstawie najnowszych badań naukowych.
Najciekawsze rozwiązania
W ramach analizy działań wspierających rozwój kobiecego sportu w Wielkiej Brytanii przyjrzeliśmy się efektom współpracy instytucji rządowych, organizacji branżowych i społecznych na czterech kluczowych płaszczyznach: wsparciu młodych dziewcząt, kobiet w różnym wieku, profesjonalnych sportsmenek oraz organizacji branżowych.
Kampania This Girl Can, uruchomiona w 2015 roku przez Sport England, zachęciła miliony kobiet do większej aktywności fizycznej, osiągając znaczący sukces społeczny. Rządowa strategia Get Active z 2023 roku stawia na zwiększenie poziomu aktywności fizycznej w całej populacji, z naciskiem na kobiety w średnim wieku i starsze.
Programy Youth Sport Trust koncentrują się na zwiększaniu uczestnictwa dziewcząt w sporcie, a Rządowy Plan Działania dla Sportu i Aktywności Szkolnej zapewnia lepszy dostęp dzieci do wysokiej jakości zajęć sportowych. Rekomendacje obejmują nacisk na radość z aktywności fizycznej, lepszą edukację w zakresie zdrowia i pewności siebie oraz bardziej skoordynowane działania na rzecz wsparcia dziewcząt.
Raport Funding 4 Sport oraz kampania This Girl Can w edycji dla kobiet 40–60 lat promują wolniejsze formy aktywności fizycznej. Strategia Get Active uznaje kobiety w średnim wieku za grupę mało aktywną i wskazuje na konieczność niwelowania barier, takich jak menopauza czy brak odpowiednich ofert. Pregnancy Guidance (UK Sport, 2021) wspiera kobiety ciężarne i młode matki w dostępie do aktywności. Kluczowe rekomendacje to zapewnienie opieki nad dziećmi, analiza bezpieczeństwa siłowni i dedykowane działania wspierające kobiety w różnych etapach życia.
Kampania The Show Up (2018) oraz inicjatywa Women’s Sport Investment Accelerator (2023) dążą do zwiększenia wartości przemysłu kobiecego sportu w Wielkiej Brytanii. Program Female Coaches Leadership (2021) wspiera rozwój kobiet na stanowiskach trenerskich, a strategia Equality, Diversity and Inclusion (2021) promuje równość i różnorodność, zwłaszcza w sporcie wyczynowym. A Game For All (2021) walczy o równouprawnienie w piłce nożnej, w tym w wynagrodzeniach i administracji. Program Closing the Visibility Gap (2023) zwiększa obecność sportsmenek w mediach, a SportsAid wspiera młode zawodniczki w trudnej sytuacji finansowej.
Kodeks Code for Sports Governance (2016), opracowany przez UK Sport i Sport England, nakłada wymóg osiągnięcia minimum 30% różnorodności płci w zarządach krajowych organów sportowych (NGB) jako warunek otrzymywania publicznego finansowania. Jest to kluczowy krok w stronę poprawy zarządzania sportem i zwiększenia reprezentacji kobiet w decyzyjnych strukturach organizacyjnych.
Wnioski i podsumowanie
Analiza działań wspierających rozwój kobiecego sportu w Wielkiej Brytanii pokazuje wyraźny postęp w wielu obszarach, co znajduje odzwierciedlenie w rosnącej oglądalności wydarzeń sportowych. Sukces Lwic Anglii podczas UEFA Women’s EURO 2022 przyciągnął rekordową liczbę widzów – 17 milionów przed telewizorami i ponad 87 tysięcy na stadionie, co stało się katalizatorem dalszego wzrostu zainteresowania kobiecą piłką nożną.
Równocześnie prowadzone polityki równościowe, sprawiły, że 2 2023 roku transmisje sportowe kobiet przyciągnęły 20,6 miliona widzów, a w 2024 roku liczba ta wzrosła do 20,9 miliona dzięki większej obecności sportów kobiecych zarówno na kanałach płatnych, jak i publicznych.
Mimo tych osiągnięć wciąż pozostaje wiele do zrobienia. Niedostateczna uwaga poświęcana kobietom w bardziej zaawansowanym wieku, ograniczona infrastruktura oraz niedobór badań dotyczących kulturowych barier i bezpieczeństwa (np. harassmentu) wskazują na potrzebę bardziej proaktywnych działań. Ważne, aby rozwój kobiecego sportu wspierać poprzez skoordynowane inicjatywy odgórne, intensywną wymianę wiedzy oraz dalsze zwiększanie widoczności sportsmenek w mediach.
Rosnące zainteresowanie i sukcesy ostatnich lat pokazują, że kobiecy sport ma ogromny potencjał, który wymaga dalszego wsparcia, zarówno w zakresie promocji, jak i równości szans dla zawodniczek na każdym poziomie.
Kluczową rolę we wprowadzaniu zmian odgrywał odgórny system rekomendacji i programów koordynowanych przez odpowiednie ministerstwa – taki zbiór centralnie koordynowanych wytycznych i rekomendacji może być wart rozważania również w Polsce. Równy udział kobiet w sporcie, to nie debata o preferencjach i indywidualnych upodobaniach, ale jest to przede wszystkim kwestia zdrowia, bezpieczeństwa i fundamentalnego prawa każdej jednostki do rozwijania pełni swojego potencjału.
Nie ma więc etycznie sprawnego argumentu (ani umiejscowionego ekonomiczne, ani społecznie), który uzasadniłaby nie tylko odmawianie, ale tez nie stwarzanie równych możliwości – ponad 50% populacji.
Co jednak najważniejsze: nie chciałabym, żeby dyskusja o równym traktowaniu sportu kobiet sprowadzała się do przedstawień kwot, cyfr i procentów. Jest to przede wszystkim rozmowa o zdrowiu, bezpieczeństwie i prawie jednostki wykorzystywania pełni swoich możliwości.
[3] Insure 4 Sport
[4] Women in Sport
[5] Parliament Post
[6] Parliament UK
